معلومات دوایی

 

تطبیق:  پروسه داخل شدن دوا داخل عضویت را تطبیق میگویند.

First-pass effect     : اصطلاحی است که برای حذف یک دوا قبل از ورود به دوران سیستمیک ، یعنی اولین عبور آن از درون کبد بکار میرود.

Bio availibity   : مقداری از دوز تطبیق شده یک دوا که به گردش سیستمیک میرسد.

               که فرمول آن قرار ذیل است: مقدار دوای جذب شده تقسیم بر مقدار دوای تطبیق شده

Local effect یا تاثیرات موضعی: عبارت از تاثیرات محلی و موضعی دوا میباشد که تنها در محل تطبیق تاثیراتش نمایان میشود.

Systemic effect یا تاثیرات سیستمیک: وقتی اتفاق می افتد که دوا داخل دوران سیستمیک شود و به تمام نقاط بدن توزیع گردد.

 

 

 

تعاریف:  

تطبیق:  پروسه داخل شدن دوا داخل عضویت را تطبیق میگویند.

First-pass effect : اصطلاحی است که برای حذف یک دوا قبل از ورود به دوران سیستمیک ، یعنی اولین عبور آن از درون کبد بکار میرود.

Bio availibity : مقداری از دوز تطبیق شده یک دوا که به گردش سیستمیک میرسد.

               که فرمول آن قرار ذیل است: مقدار دوای جذب شده تقسیم بر مقدار دوای تطبیق شده

Local effect یا تاثیرات موضعی: عبارت از تاثیرات محلی و موضعی دوا میباشد که تنها در محل تطبیق تاثیراتش نمایان میشود.

Systemic effect یا تاثیرات سیستمیک: وقتی اتفاق می افتد که دوا داخل دوران سیستمیک شود و به تمام نقاط بدن توزیع گردد.

اهداف:

توضیح طریقه های مختلف تطبیق دوا

فهمیدن فواید ونواقص طریقه های مختلف تطبیق دوا                                 

 

طبقه بندی طریقه های تطبیق دوا:

Enteral

Parenteral

 

Entral :A

طریق انترال یا معایی شامل طرق تطبیق دواهایست که از طریق  جهاز هضمی جذب میشود.

این طریق شامل طریق فمی ، تحت اللسانی و طریق معای مستقیم یا رکتال است.

 

الف) طریق فمی یا Oral

بهترین و مصون ترین  طریق تطبیق دوا است که دوا متعاقب بلع از طریق معده و یا امعا داخل دوران خون میشود وبه کبد میرود و  از آن طریق داخل دوران سیستمیک میشود. تاثیرات سیستمیک و موضعی را سبب میشود.

            فواید:

گرفتن آن توسط مریض آسان است

قابل حمل ( مثل کپسول و یا تابلیت)

تطبیق آن بدون درد و مصون است

ارزان است

            نواقص:

بطی بودن جذب دوا

امکان از بین رفتن خاصیت دوایی بعضی دواها توسط اسید معده و یا انزیم های هضمی

امکان از بین رفتن خاصیت دوایی بعضی دواها توسط میتابولیزم در کبد

بی کیفیت بودن در بعضی حالات(bio avaibility پایین دارند)

موجودیت غذا در معده(مثلاً تطبیق همزمان تتراسیکلین و پنسیلین ها همراه غذا سبب کاهش bio avaibility میشود در حالی که بعضی از دواها مانند پراپرونولول و گریزوفلووین( مخصوصاً با غذاهای چربی دار) همراه با غذا bioavaibility بیشتری دارند.

ناثیر موضعی بالای باکتریهای ضروری روده ( باکتریهای نورمال روده توسط آنتی بیوتیک ها از بین میروند و امکان رشد فنگس ها را نیز زیاد تر میکنند بنابراین وقتی بعضی انتی بیوتیک ها تطبیق شوند همراه با آنها آنتی فنگس را نیز تطبیق میکنند.)

در حالات بیهوشی تطبیق شده نمیتواند

انواع: تابلیت ، کپسول ، شربت ، سولشن ، ایمیلشن، سوسپنشن و غیره

 

ب) طریق تحت اللسانی یا دهانی Sub lingual Or Bucal: 

 

دوا ممکن است که قابلیت انحلالیت کم و یا زیاد داشته باشد

            فواید:

جلوگیری از  first-pass effect (مثل تخریب نیتروگلیسرین توسط کبد و یا تاثیرات سمی شدن کاربن تترا کلوراید توسط کبد که این دوا وقتی در کبد برود سبب تاثیرات توکسیک میشود.)

پایداری  دوا یا Drug stability

جذب سریع

            نواقص:

نگاه داشتن دوا در دهن ناراحت کننده و مشکل است

دوز کوچک دوا

ج) طریق معای مستقیم یا Rectal :

دارای تاثیرات موضعی و سیستمیک میباشد.

            فواید:

مریضانی که نتوانند دوا را از طریق فمی بگیرند

دواهائیکه دارای تاثیرات مخرش بالای معده اند

اکثراً در اطفال استفاده میشود

            نواقص:

جذب نامنظم

به مریض ناخوشایند است

 

Parenteral: B

تمام طریقه های زرقی  را دربر میگیرد که مهمترین آنان عبارت اند از:

 SC, IV , IM                       

الف) طریق زرق داخل ورید یا Intra Venous Injection (IV)

در واقعات نهایت عاجل، در واقعات عدم توانایی مریض در اخذ دوا از طریق فمی و در حالات بیهوشی و همجنان در واقعات که حجم های زیاد ضرورت باشد از این طریقه استفاده میشود.  تاثیرات سیستمیک دارد.

            فواید:

Bio avaibility 100%

شروع تاثیرات دوا سریع

تطبیق مقدار زیاد دوا

            نواقص:

ایجاب پرسونل طبی را مینماید

ایجاب تعیین مقدار دقیق را مینماید

غیر برگشت بودن تاثیرات دوا

پیدا کردن ورید مناسب برای زرق

احتمال منتن شدن، سرایت امراض

قیمت بودن

 

ب) طریق زرق داخل عضله یا Intra Muscular Injuction (IM)

قسمت مناسب زرق را عضله Deltoid و پت پا تشکیل میدهد. سرعت جذب در این طریقه نسبت به طریق زرق وریدی بطی تر ولی نسبت به طریق فمی سریع تر است. دوا بعد از زرق آهسته آهسته داخل دوارن خون میشود. First-pass effect ندارد.

            فواید:

حجم زیاد دوا نسبت به تحت جلدی(تزریق الی 5 ml)

نگهداری دوا برای مدت طولانی (pencillin benzatine or p.procaine)

            نواقص:

ایجاب پرسونل طبی را مینماید

تخریش و درد در ناحیه تطبیق

پیدا کردن محل مناسب برای تزریق

ممکن است که دوا بدرستی جذب نشود ویا محلل زودتر نسبت به ماده منحله جذب شود در نتیجه دوا  در همان ناحیه باقی می ماند(ناحیه تزرق متورم میشود) 

 

ج) طریق زرق تحت الجلدی یا Sub cutanous Injection (SC)
دوا از طریق تحت جلد داخل بدن میشود. میتواند که تاثیرات موضعی و سیستمیک را داشته باشد. برای تست حساسیت از این طریقه استفاده میشود

            فواید:

بعضی ادویه ها توسط خود مریض تطبیق شده میتواند. مانند انسولین

جذب آن بطی ولی مکمل است

جذب دوا توسط مالش و حرارت دادن تقویه میشود.

            نواقص:

زرق اش دردناک شده میتواند.

دوهای مخرش در حین تطبیق برای نسج خطرناک است.

دوز دوا باید  کم باشد ( بالاترین حد آن 2ml)

 

د) انواع طریق دیگر تزریق:

زرق داخل جلد

زرق داخل قلب

زرق داخل نخاع شوکی

زرق داخل مفصل

زرق داخل اجواف مثل داخل پریتوان،پریکارد،پلورا

و.......

 

انواع طریقه های دیگر تطبیق:

الف) طریقه مخاطی وجینال:

دوا دارای تاثیرات موضعی و سیستمیک میباشند

تاثیرات موضعی مثلاً   Antifungals و بوسیله جذب توسط غشای مخاطی تاثیرات سیستمیک دارد.

ب) طریقه مخاطی بینی:

دوا دارای تاثیرات موضعی و نادراً سیستمیک اند.

تاثیرات موضعی مانند Decongestants برای باز کردن مجاری بینی و تاثیرات سیستمیک مانند cocaine

 

ج) طریقه مخاطی چشم و گوش:

انواع مختلف قطره ها ، پمادها ، سلوشن ها و غیره از این طریق استفاده میشود که تنها تاثیرات سیستمیک دارند.

از جمله قطره های چشمی مثل قطره sulfustamide و یا پوماد tetracycline و از جمله قطره های گوش عبارت از قطره gentamycin

 

د) طریقه استنشاقی یا Inhalation :

در این طریقه دوا از طریق اسناخ ریوی جذب میشوند . تاثیرات موضعی ( مثل اسپری سالبوتامول که سبب Bronchodialato rیا بزرگ شدن برانشیول ها) و تاثیرات سیستمیک ( مثل گاز ایتر و یا نیتروس اوکسید که بمنظور بیهوشی استفاده میشود) دارند.

 

ه) طریقه موضعی روی جلد یا Local :

دارای تاثیرات موضعی و  میباشد.

مثلاً Rubbing ointments برای پاک کردن جلد ، corticosteroids برای کم کردن التهابات ، antihistamines برای از بین بردن و جلوگیری از حساسیت های جلدی

 

و) طریقه ترانس درمال:

روش ترانس درمال عبارت از استعمال دوا بروی جلد بمنظور تاثیرات سیستمیک میباشد. مثلاً Glycerol trinitrate که به شکل Patch تهیه شده که در خناق صدری توصیه میشود. جذب از این طریقه معمولاً بسیار آهسته بوده ولی از Frist-pass effect جلوگیری میگردد.

 

ه) روش های دیگر تطبیق دوا:

Intra nasal : برای جذب سیستمیک پراپرانولول و هورمونهایی که دوز پایین دارند استفاده میشود.

Intra arterial : در سرطان chemotherapy برای بلند بردن غلظت دوا در همان ناحیه که تومور استفاده میشود.

Intra thecal : که در این طریقه دوا مستقیماً داخل مایع نخاعی cerebro spinal fluide میشود.

           

 

نحوه تطبیق دواها:

 

نحوه تطبیق فمی:

در این طریقه دوا توسط خود مریض با آب قبل و یا بعد از نان بلع میشود.

 

نحوه تطبیق زیر زبانی:

در طریقه sub lingual تابلیت را زیر زبان قرار میدهیم ولی در طریقه buccal  یا دهانی تابلیت را در بین بیره و آلاشه قرار میدهیم.

 

نحوه تطبیق  زرق وریدی:

ابتدا تورنیکه را در محل مناسب ببندید. وریدی که قرار است برای زرق دوا استفاده شود لمس کنید. با استفاده از پنبه الکول زده شده پوست را به روش دایروی ضد عفونی کنید. بصورت مایل و در حالیکه سوزن با پوست زاویه 45 درجه دارد سوزن را از طریق پوست به داخل ورید کنید. به آرامی زاویه را کم کرده و به محض اینکه خون را در داخل سرنج مشاهده کردید سوزن را داخل ورید برانید تورنیکه را باز کرده و سر سوزن را در محل ثابت نمائید. به آهستگی و نه به سرعت تزریق را شروع میکنیم زیرا سرعت زیاد ممکن است که به مریض شاک ویا تکی کاردی بدهد .

 

نحوه تطبیق زرق عضلانی:

• 1- دارو را به داخل سرنج با سوزن مناسب بشکید.
• 2- محل آناتومیک تزریق را انتخاب کنید.
• 3- بیمار را در وضعیت مناسب قرار دهید.
• 4- با استفاده از پنبه ضد عفونی شده و به روش دایروی محل تزریق را پاک کنید .
• 5- پوست روی محل تزریق را نسبتاً محکم بین دو انگشت بکشید.
• 6- سوزن را سریعاً به زاویه 90 درجه وارد کنید در صورتیکه خون به داخل سرنج داخل نشد میتوانید تزریق را انجام دهید.
• 7- سوزن را سریعاً خارچ کنید. با استفاده از پنبه ضدعفونی شده محل تزریق را به آرامی ماساژ دهید.

 

نحوه تطبیق شیاف رکتال یا معای مستقیم:

جهت گذاشتن شیاف از لوبریکاند یا محلول در آب کمک گرفته میشود. شیاف به آرامی وارد مقعد بیمار کرده میشود . شیاف باید 2.5 cm بالاتر از اسفکتر داخلی قرار بگیرد.

 

نحوه تطبیق دوا در طرق واجینال:

اپیلکاتور را به آرامی  تا حد امکان داخل واژن کرده میشود و سپس دسته اپیلکاتور را بداخل فشار داده میشود تا دارو تخلیه گردد.

 

نحوه تطبیق قطره های چشمی:

به بیمار گفته شود تا به سوی بالا نگاه کند ، در این حالت رفلکس قرنیه کاهش یافته و سپس قطره چکان را در گوشه چشم قرار دهید. پلک تحتانی را به آهستگی و به آرامی پائین بکشید و قطره را به داخل قسمت ملتحمه بچکانید. قطره نباید مستقیماً روی قرنیه چکانده شود سپس پلک تحتانی را به آرامی  رها کنید.

 

نحوه تطبیق قطره های گوش:

در صورتیکه کودک باشد کودک را بروی گوش سمت مقابل بخوابانید . با یک دست پکه گوش را به سمت پائین و عقب بکشانید و قطره را به داخل گوش بچکانید. در کودکان زیر سه سال از این روش استفاده میشود .

اما در افراد بالاتر از سه سال پکه گوش بالا و عقب کشانده شده. مریض باید 5-10 دقیقه در وضعیت خود باقی بماند . جهت جلوگیری از بروز تهوع و سرگیچه در مریض میتوان قطره گوش را قبل از مصرف گرم کرد.

 

نحوه تطبیق اسپری در طرق استنشاقی:

در پوش اسپری را برداشته و آنرا در فاصله 2.5 cm از دهان بیمار قرار داده شود . دهانه اسپری نباید با دهان بیمار تماس داشته باشد . به بیمار بگوئید پیش از یک دم عمیق ، بازدم عمیق انجام دهد و هوا را از شش خود خارج کند و سپس بلافاصله دهانه اسپری را در مقابل دهان خود قرار داده در همان زمانی که اقدام به تنفس جدید مینماید همزمان به بالای اسپری فشار وارد کند تا دارو به هوای تنفسی وی وارد شود.

 

 

 

ترتیب و تنظیم کننده: محمد رضا عبداللهی

محصل سال دوم فارمسی سال 1388 کابل-افغانستان